Τρίτη 17 Αυγούστου 2010

Ο θαυμαστός κόσμος του εγκεφάλου


Σήμερα θα ταξιδέψουμε για λίγο στα άδυτα μυστικά του ανθρώπινου εγκεφάλου. Βέβαια ακόμα δεν μπορέσαμε να κατανοήσουμε τα άπειρα και περίπλοκα αινίγματά του, ωστόσο, η σύγχρονη επιστήμη της νευροβιολογίας έχει κάνει σημαντικά άλματα προόδου.
Παράλληλα, θα εξετάσουμε και το θέμα της συνείδησης, το οποίο ουσιαστικά αγκυλώνεται στο φιλοσοφικό ρεμβασμό, αν όχι στην ευρύτερη ψυχολογική και επιστημονική θεώρηση....
Ο Δημήτρης Νανόπουλος γράφει σχετικά στο προλογικό σημείωμά του στο βιβλίο «Το μυστήριο του Νου» (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) που έγραψε ο Γιώργος Ζαρκαδάκης: «Κατά γενική ομολογία ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι η πιο περίπλοκη δομή στο σύμπαν. Επειδή ακριβώς είναι τόσο πολύπλοκη δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι γνωρίζουμε λεπτομέρειες για τη δομή των γαλαξιών στην άλλη μεριά του σύμπαντος, αλλά δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα για τους μηχανισμούς, ας πούμε, που γεννούν αυτές τις γραμμές που γράφονται στο PC…»
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος με τα δισεκατομμύρια καλώδια και νευρώνες του, τις αμέτρητες διασυνδέσεις του, και γενικά η δαιδαλώδης κατασκευή του, αποτελεί ίσως ένα από τα σπουδαιότερα δημιουργήματα του σύμπαντος. Η φύση χρειάστηκε εκατομμύρια χρόνια για να τελειοποιήσει αυτή την εγκεφαλική λειτουργία. Ακριβώς εδώ είναι που εντοπίζεται η μεγάλη διαφορά από τις υπόλοιπες ζωντανές μορφές του πλανήτη μας. Κι όμως, ο ίδιος ο άνθρωπος, τουλάχιστον τους τελευταίους αιώνες, προσπαθεί να ανιχνεύσει τα εγκεφαλικά μυστήρια. Οι συναρπαστικές αποκαλύψεις και έρευνες συνεχίζονται με ελπιδοφόρα μηνύματα. Όμως, πρέπει να ομολογήσουμε, ότι η πλήρης κατανόηση του νου απέχει έτη φωτός από τη δική μας αντίληψη. Ο Χένρι Μπερξόν, στο κλασικό έργο του «Η Δημιουργός εξέλιξις», λέει χαρακτηριστικά: «Ο εγκέφαλος, η κοινωνία και η γλώσσα μας, δεν είναι παρά οι εξωτερικές και διαφοροποιημένες ενδείξεις από μια και την ίδια βαθύτερη υπεροχή. Οι ενδείξεις αυτές φανερώνουν, καθεμιά με τον τρόπο της, τη μοναδική, την εξαιρετική επιτυχία που κατόρθωσε η ζωή σε μια δοσμένη στιγμή της εξέλιξής της».
Τι είναι συνείδηση;
Ένα από τα πλέον φιλοσοφικά ζητήματα αποτελεί και η ίδια η πνευματική δραστηριότητα του εγκεφάλου. Ωστόσο, εγείρεται το ερώτημα: Τι είναι ουσιαστικά η σκέψη; Με ποιον τρόπο παράγονται οι αναμνήσεις, τα όνειρα, η διαίσθηση, η φαντασία κ.λπ.; Ο Richard Leakey, στο περίφημο έργο του «Η απαρχή του ανθρώπινου είδους» (εκδ. Κάτοπτρο), θεωρεί την εμφάνιση της ανθρώπινης συνείδησης ως ένα μεγάλο επαναστατικό γεγονός στην εξελικτική αλυσίδα της ζωής. Στο όγδοο κεφάλαιο ομολογεί ότι «η ζωή απέκτησε συνείδηση του εαυτού της και άρχισε να μετασχηματίζει τον κόσμο της φύσης ανάλογα με τις δικές της προθέσεις». Στη συνέχεια διερωτάται: «Αλλά τι είναι συνείδηση; Πιο συγκεκριμένα γιατί υπάρχει; Ποια είναι η λειτουργία της; Τέτοια ερωτήματα μπορεί να φαίνονται παράδοξα, δεδομένου ότι ο καθένας μας αντιλαμβάνεται τη ζωή μέσω της συνείδησης ή αυτοσυνειδησίας (…) Είναι τόσο ισχυρή υποκειμενικά, αλλά τόσο αδιόρατη αντικειμενικά. Η συνείδηση φέρνει τους επιστήμονες αντιμέτωπους με ένα δίλημμα, το οποίο μερικοί πιστεύουν ότι είναι ανυπέρβλητο».
Πρόταση μέλλοντος
ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΟ γεγονός παραμένει η φιλοσοφική διάθεση και η επιστημονική διερεύνηση του ανθρώπινου εγκεφάλου. Θα υπάρξει ποτέ θέμα αυτοκατανόησης; Θα φθάσει η διάνοια να οριοθετήσει τον εαυτό της; «Είναι δύσκολο να διατυπωθεί ένας σαφής ορισμός για το νου, επειδή ο νους δεν είναι αντικειμενική έννοια, αλλά πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα φαινόμενο, ή μάλλον για μια διαδικασία», σημειώνει εύστοχα ο Γιώργος Ζαρκαδάκης στο βιβλίο του «Τα μυστήρια του Νου». Ο διάσημος Αμερικανός αστρονόμος Καρλ Σαγκάν προτείνει στο δικό του έργο «Οι Δράκοι της Εδέμ» (εκδ. Ράπτη) τη συλλογικότητα και την άμεση αλληλεπίδραση των εγκεφαλικών τμημάτων: «Η θεμελιώδης μου πρόταση για τον εγκέφαλο είναι ότι οι λειτουργίες του, αυτό που κάποτε αποκαλούμε «μυαλό», μπορεί να είναι μια συνέπεια της δράσης των συστατικών μερών του εγκεφάλου χωριστά ή συλλογικά (…) ολόκληρη η πρόσφατη ιστορία της βιολογίας δείχνει, σε αξιοσημείωτο βαθμό, ότι είμαστε το αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων μιας εξαιρετικά πολύπλοκης διάταξης μορίων…».
Ό,τι κι αν πούμε, τα μυστήρια του εγκεφάλου ίσως να μείνουν παντοτινά ένα δυσεπίλυτο αίνιγμα. Ο Καρλ Γιουνγκ, ο μεγάλος αυτός ερευνητής της ανθρώπινης ψυχής, δεν διστάζει να ομολογήσει την αδυναμία του απέναντι στο θαύμα της συνείδησης: «Πρέπει να ομολογήσω ότι αγνοώ τι είναι το πνεύμα καθ’ αυτό, όπως αγνοώ τι είναι η ?ζωή?». Το ζήτημα των ψυχικών ασθενειών, από πλευράς ιατρικής, έχει κάνει μεγάλη πρόοδο. Τα σύγχρονα φάρμακα δίνουν αρκετές ελπίδες για θεραπεία και αντιμετώπιση των πλείστων προβλημάτων, όπως η σχιζοφρένεια, η μανιοκατάθλιψη, η κατάθλιψη κ.λπ. Ας ελπίσουμε ότι σε λίγες δεκαετίες θα ανακαλύψουμε τα άδυτα των μυστηρίων του ανθρώπινου μυαλού, έχοντας με το μέρος μας την ερευνητική προσπάθεια αιώνων.
www.sigmalive.com